با فرارسیدن ماه مبارک رمضان مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی مدظله العالی در شب های این ماه عظیم به بیان معارفی در خصوص این ماه مبارک می پردازند که به صورت زنده از طریق شبکه های ماهواره ای و فضای مجازی پخش می شود. مشروح شب اول بیانات معظم له به شرح زیر می باشد:

 

 

عزم و استعانت روزه‌دار

امشب شب نخست از ماه مبارک رمضان است. در فرهنگ مذهبی و امور شرعی، شب تابع روز بعد از خودش است. به این شکل که شبی که فردای آن روز جمعه باشد را شب جمعه می خوانند. فردا آغاز ماه رمضان است و امشب بنا به این قاعده، شب اول ماه مبارک است. برای چنین شبی که از همان مغرب آغاز می شود دعاهای مأثوری از حضرات معصومین علیهم الصلاة والسلام وارد شده است. خواندن این دعاها استحباب دارد. البته خواندن آن مقدار که مقدمه وجوب تقواست، واجب است، اما آن اندازه که خارج از دایره وجوب است، خواندن آن مستحب است. علی أی حال، هر کس به قدری که می تواند در خواندن این دعاها و جملاتی که معصوم علیه السلام به درگاه الهی عرض می کند توجه و امعان نظر داشته باشد.

نقش اعانت الهی در عمل به فرائض

در یکی از دعاهای وارد شده از امام جواد علیه السلام که آن را اتفاقاً در چنین شبی، شب اول ماه مبارک رمضان، بیان فرمودند جمله‌ای برگزیدم که موضوع صحبت این نوشتار است. حضرت دعا را به رسم معمول دعاها با واژه «اللهمّ» آغاز کرده است. پیش از هر چیز توضیح دهیم که کلمه «اللهمّ» معادل «یا الله» است و میم مشدّد در آخر آن کار حرف ندای «یا» را می کند. آن جمله از دعا از این قرار است:

«اَللّهُمَّ وَأعِنّا عَلی ما افْتَرَضْتَ عَلَیْنا مِنَ الْعَمَلِ، حَتّی یَنْقَضِیَ عَنّا شَهْرُکَ هذا وَقَدْ أدَّیْنا مَفْرُوضَکَ فیهِ عَلَیْنا؛ بار پروردگارا، ما را در انجام دادن آنچه بر ما واجب کردی یاری کن، تا در حالی این ماه را به پایان رسانیم که واجباتت را [به تمامی] ادا کرده باشیم».

استعانت از خدا در فوت نشدن واجبات اهمیت زیادی در موفقیت بر انجام دادن آن ها و ترک محرمات دارد. ماه مبارک رمضان ماه اطاعت و عبادت است. ماهی که به فرائض خدای متعال بیش از بقیه اوقات سال توجه می شود. پس عمل کردن به همه واجبات و فوت نشدن آن ها و ترک همه محرمات از اهداف ما در این ماه مبارک باید باشد.

بر همه اعمال انسان در حرف زدن، خوردن، نگاه کردن، دست زدن، گوش کردن و حتی بوییدن احکام شرعی وجود دارد. برخی از این اعمال، مثل برخی از انواع نگاه کردن‌ها حرام است و بقیه مباح، برخی چیزها خوردنش حرام است، برخی مباح، بعضی مکروه و بقیه حلال به همین ترتیب خدای متعال بر همه اعمالی که از انسان صادر می شود و حرف هایی که می زند و کارهایی که می کند، فرائضی وضع کرده و ما را به اطاعت از او ملزم ساخته است. ماه مبارک رمضان به دلیل شرایط مساعدش فرصت خوبی برای تمرین اطاعت امر و اجرای فرائض الهی است.

از این رو حضرت در دعای خود در آغاز این ماه توفیق ادای فرائض الهی را از درگاه ربوبی مسئلت می کند. آری، ادای فرائض نیاز به استعانت الهی دارد. شکی نیست که تصمیم هم می خواهد. قطعاً باید تصمیم برای انجام دادن آن ها گرفت. حال توفیق در انجام دادن بحث دیگری است که به هر صورت ممکن است کم یا زیاد حاصل شود.

سهم عزم و اراده

پس سهم تصمیم و عزم و اراده را در انجام فرائض نباید نادیده گرفت. کسی که فلج است نمی تواند بگوید دست مرا بگیرید که بایستم. کسی که اصلاً نمی تواند روی پای خود بایستد چگونه می شود او را در ایستادن و راه رفتن کمک کرد؟! بر همین قیاس کسی که اصلاً نخواهد فرائض خدا را انجام دهد و عزم و تصمیمی بر این کار نداشته باشد استعانت خدا چه سودی برای او خواهد داشت؟

فرائض الهی چه جنبه مثبت و ایجابی آن که همان واجبات باشد و چه جنبه سلبی و منفی که ترک محرمات باشد، همواره موافق خواسته ها و تمایلات انسان نیست و چه بسا در انجام دادن آن ها کوتاهی کند. از این رو استعانت خدای متعال در انجام دادن فرائض نقش مهمی دارد و حضرت علیه السلام آن را از درگاه خدای متعال درخواست می کند. فراموش نکنیم که امام علیه السلام دارای عصمت کبرای الهی است و از هر گناه و خطا مصون است و فرائض الهی را هم به کمال و تمام انجام می دهد. با این حال این گونه از درگاه الهی برای انجام دادن این فرائض مدد می طلبد ما به طریق اولی نیازمند یاری خدا هستیم.

موعظه درون

دعاهایی که ائمه معصومین علیهم السلام به ما تعلیم فرموده اند دربردارنده معارفی هستند و نکاتی را به ما گوشزد می کنند که اگر با توجه و تدبر در معانی آن دعاها را بخوانیم، متوجه معرفت و اشاره موجود در آن دعا خواهیم شد. از این رو به محض خواندن آن دعا تصمیم می گیریم که آن نکته را به کار بندیم.

در روایات از ائمه معصومین علیهم الصلاة والسلام فراوان وارد شده است که انسان نیازمند «واعظٌ من نفسه» است. یعنی همواره نیاز به ندای درون خود و وجدان بیدار خویش دارد که او را در بزنگاه ها نصیحت کند و از گناه و شر بر حذر دارد و به خیر و طاعت خدا ترغیب کند. پس موعظه درون از لوازم مؤمن و مایه توفیق او در اجرای فرائض الهی است. بدون آن بی تردید از توفیقاتش کم خواهد شد و چه بسا موفق به انجام فرائض نشود.

پس انسان باید اراده و عزم کند که واجبات الهی را انجام دهد. برای این کار حتماً باید از خدای متعال مدد بجوید و به ائمه معصومین علیهم السلام توسل کند تا به انجام واجبات موفق گردد. ماه مبارک رمضان با این شیوه پربارتر از همیشه سپری خواهد شد و توفیقات حاصل شده از آن بیشتر از هر زمان دیگر خواهد بود. در غیر این صورت پس از به پایان رسیدن این ماه حسرت و ندامت به جان ما می افتد که چرا از این ماه مبارک توشه کافی برنگرفتیم.

مراتب روزه‌داری

در روایتی نقل شده است که خانمی در محضر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در حالی که روزه بود جاریه‌اش را سب کرد. مقصود از جاریه ممکن است دختربچه باشد، حال دختر خودش بوده یا دختر شخص دیگر معلوم نیست. یا ممکن است کنیز باشد. به هر یک از اینها در لغت عرب جاریه گفته می شود. خانم روزه دار دختربچه یا کنیزی را در محضر رسول خدا صلی الله علیه وآله دشنام داد.

پیامبر صلی الله علیه وآله می دانست که آن زن روزه دار است، با این حال به او فرمود: بفرما از این غذا میل کن. آن زن گفت: یا رسول الله، من روزه هستم. حضرت گفت: چه روزه‌ای گرفته‌ای که جاریه‌ات را سب کردی؟! یعنی روزه‌ات صحیح نیست.

روزه مراتبی دارد. روزه واجبات و محرماتی دارد. قسمتی از آن مفطرات است؛ یعنی کارهایی که باعث شکستن روزه می شود. اینها را علما در رساله‌های عملیه به پشتیبانی آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام مفصل بیان کرده اند اما پاره‌ای از امور محرم است که روزه‌ دار را خصوصاً از آن نهی کرده اند مانند همان سبّ که همیشه حرام است و از روزه‌ دار ناپسندتر. این قبیل امور موجب ابطال روزه، به این معنی که لازم است قضای آن را به جا آورد نیست، اما روایات اهل بیت علیهم السلام فراوان روزه دار را از این دست محرمات نهی کرده است تا حدی که موجب بی ارزش کردن و فاسد شدن روزه دانسته شده است. در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه وآله آمده است: «کَمْ مِنْ صَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلاَّ الْجُوعُ وَالعَطَش؛ چه بسیار روزه داری که از روزه‌اش جز گرسنگی و تشنگی چیزی به دست نمی آورد».

به همین دلیل انسان روزه دار روز قیامت توقع اجر و پاداش از روزه‌اش دارد، اما در نامه اعمالش آن را نمی یابد. دلیل آن هم رعایت نکردن اموری است که موجب بطلان اجر روزه دار و از بین رفتن آثار معنوی آن می شود. پس روزه دار باید از همه محرمات و حتی مکروهات پرهیز کند. البته این کار مراتبی دارد و هر کس به حدّ خود موفق به مرتبه‌ای از آن می شود.

در آغاز ماه مبارک رمضان

شب اول ماه مبارک رمضان تصمیمی محکم بر اجرای فرائض الهی و پرهیز از محرمات بگیریم. در طول سال باید چنین تصمیمی داشت، ولی این ماه مبارک بورس فضائل و کانون آن است. این ماه را خدای متعال بر دیگر ماه‌های سال تفضیل داده و کرامت بخشیده است پس از همین شب اول تصمیم راسخی را در گام نخست در محافظت بر فرائض و واجبات الهی و ترک محرمات بگیریم و در مرحله بعد از مکروهات هم پرهیز کنیم و به فضائل اخلاقی و اعمال مستحب هم به قدر میسور توجه کنیم.

از همه مهمتر عنایت الهی است که در آغاز این بحث رفت که امام جواد علیه السلام از درگاه الهی برای اجرای فرائض مسئلت می جوید. پس هر کس در حدّ خود تصمیم بگیرد و تلاش کند و معنویت الهی را در این ماه از درگاه خدای منان مسئلت نماید. دعاها و اذکار رسیده به دست ما از ائمه معصوم علیهم السلام و زیارتنامه‌های ایشان که خودشان هم آن ها را انجام می دادند و ما را هم به آن ها امر کرده اند، حقیقتاً گنجینه‌ای از موفقیت های دنیوی و اخروی است.

انسانی که در مسیر خدا گام برمی‌دارد و رهنمودهای ائمه معصوم علیهم السلام را نصب العین خود قرار می دهد، گذشته از محبوبیتش در درگاه خدای متعال و در نزد معصومان علیهم السلام معمولاً در میان مردم هم مقبولیت بسیاری دارد. هر کسی پدر و مادر و زن و بچه و برادر و خواهر و خویشان و دوستان و بستگانی دارد که اگر رنگ و بوی خدایی بدهد، قطعاً او را بسیار دوست می دارند و اگر خدای ناکرده چشم از این جهان فرو ببندد، از فقدان او بسیار می رنجند. به مانند شیخ مفید رحمت الله علیه که هزار و اندی سال است چشم از این جهان فروبسته است، اما هرگاه نام او برده می شود برای او از صمیم قلب ترحم می کنند. از آن سو هستند کسانی که از دنیا که می روند حتی فرزندانشان هم برای آن ها اظهار تألم نمی کنند و دلشان نمی آید که برای او از خدای متعال ترحم بطلبند.

امیدوارم خدای تبارک و تعالی همگی ما را در این شب نخست از ماه مبارک رمضان موفق کند که با تصمیمی استوار و با استعانت از خدای عزوجل و با توسل به ائمه معصومین علیهم الصلاة والسلام فرائض الهی را بیشتر و بهتر از هر زمان دیگر انجام دهیم.

 

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین